Монголын Зэвсэгт хүчний мөрдэстэй эрдэмтэн, судлаач генерал, хурандаа нарын үргэлжлэл Батлан хамгаалахын эрдэм шинжилгээний хүрээлэнгийн Цэргийн түүх судлалын төвийн дарга, доктор (Ph.D), хошууч Т.Сүхбаатарыг “Редакцын зочин” буландаа урьж ярилцлаа. Монгол Улсын өнө эртнээс улбаатай хамгийн том бахархал нь цэрэг арми билээ. Энэ бахархалт түүхээ монгол хүн бүр заавал мэдэж байх учиртай санагдана. Тиймээс “Редакцын зочин”-оороо монгол цэргийн 8000 жилийн түүхийг хар, цагаантай нь аль болох хураангуйгаар яриуллаа.

Хятадын 8000 жилээс эхтэй төр улсын түүхэнд умрын нүүдэлчдийн улстай тэмцсэн тухай гардаг

-Телевиз үзэгчид таныг “Ардын буйдан”-гийн Сүхээ ах гэдгээр андахгүй. Гэхдээ таныг цэргийн хүн гэдгийг төдийлөн мэддэггүй юм билээ. Энэ нэвтрүүлэгт яагаад орох болов?

-2017 оны зун “Ардын буйдан” нэвтрүүлэгт оролцох гэр бүлийг сонгон шалгаруулна гэсэн зар хараад шалгаруулалтад нь Зэвсэгт хүчнээ сурталчлах, хүүхдүүдийнхээ багийн төрхийг телевизийн дэлгэцнээ хадгалж үлдээх зорилготой оролцсон. Шалгаруулалтад 70 гаруй гэр бүл оролцсоноос манайх оролцогч нарынх нь нэг болсон. “Ковид-19”-өөс шалтгаалаад сүүлийн бүлэгт нь ороогүй.

Нээрээ л цэргийн дүрэмтэй хувцастай явж байхад таарсан хүмүүс та “Ардын буйдан”-гийн Сүхээ ах байна шүү дээ. Таныг цэргийн хүн гэж ерөөсөө бодоогүй гэдэг.

-Цэргийн хүнийг олон нийт хатуу ширүүн зантай хүмүүс гэж ойлгодог. Харин та эсрэгээрээ юм билээ. Таны гэр бүлийн хүн ямар ажил мэргэжилтэй вэ. Та хоёр хэрхэн танилцаж дотносож байв?

-Эхнэрээ, гэр бүлээ их хүндэлдэг. Би дуу багатай, дөлгөөн талдаа зантай. Цэргийн хүн ч гэлээ эрдэм шинжилгээ, судалгааны ажил түлхүү хийдэг. Манай эхнэр мөн цэргийн хүн. ҮБХИС-ийн Батлан хамгаалахын мэргэжлийн сургалт-үйлдвэрлэлийн төвийн багш, сургагч ахлагч цолтой. Бид хоёр 2006 онд нэг албанд хамт ажиллаж, танилцсан. Хуримаа хийгээд 15 жил болж байна.

-Орчин цагийн Зэвсэгт хүчний 100 жилийн ойн хүрээнд Зэвсэгт хүчний Жанжин штабын албан ёсны сайтад “Орчин цагийн зэвсэгт хүчний үүсэл”, “Зэвсэгт хүчнийг бэхжүүлсэн он жилүүд” тэргүүтэй таны нэлээн олон судалгааны ажил нийтлэгдсэн байсан. Эрдэм шинжилгээ, судалгааны ажлуудынхаа сонин сайхнаас хуваалцаач?

-Миний судалгааны ажлуудын ерөнхий сэдэв нь монгол цэргийн түүх. Монгол цэргийн түүх зөвхөн 100 жилээр хязгаарлагдахгүй 8000 жилийн түүхтэй. Хүннү гүрнээс эхлээд өнөөдрийг хүртэлх монгол цэргийн дайн байлдаан, зэр зэвсэг, стратеги тактик, баримталж байсан бодлого, цэргийн хүнс хувцас зэрэг бүх түүхийг судалдаг. Монголын түүх тэр чигээрээ монгол цэргийн түүх болохоор асар баялаг.

Батлан хамгаалахын эрдэм шинжилгээний хүрээлэн таван том төвтэй. Үүний нэг болох манай Цэргийн түүх судлалын төв таван хүний бүрэлдэхүүнтэй. Таван судлаач монгол цэргийн асар баялаг түүхийг судалдаг болохоор дор бүрнээ маш их ачаалалтай ажилладаг. Мөн манай нэг дутагдалтай тал нь судалгаагаа нийтийн хүртээл болгодоггүй, хав дарчихдаг. Тиймээс миний зүгээс хийсэн судалгаагаа Зэвсэгт хүчний Жанжин штаб, Батлан хамгаалах яамны мэдээллийн сувгуудаар олон нийтэд танилцуулж мөн фэйсбүүк, твиттер зэрэг сошиал сүлжээгээр сурталчилж байгаа. Ингэснээр зөвхөн миний нэр гарахгүй. Манай Батлан хамгаалахын эрдэм шинжилгээний хүрээлэн, Цэргийн түүх судлалын төв ийм ажил хийдэг юм шүү гэдгээ олон нийтэд тайлагнаж байгаа юм.

Түүнчлэн Батлан хамгаалахын сайд Г.Сайханбаяр энэ долоо хоногт МҮОНТ-ийн “Цаг үе, үеэл бодол” нэвтрүүлэгт оролцох үеэрээ “Манай цэргийн түүх судлал дэлхийн жишигт хүрсэн” гэж хэлсэн нь их том шагнал байлаа.

-Энэ жил Монгол Улсын Тулгар төрийн 2230 жилийн ой тохионо. Харин та монгол цэрэг 8000 жилийн түүхтэй гэж хэллээ. Энэ талын судалгаагаа илүү дэлгэрэнгүй тайлбарлаач?

-Монгол нутагт эртний хүн амьдарч байсан үеийг археологичид 800 мянга буюу нэг сая жил гэж нотлох найдвартай эх сурвалж олсон. Тодруулбал, Баянхонгор аймгийн Баянлиг сумын Цагаан агуйгаас олсон монгол нутагт эртний хүн амьдарч байсан ул мөр 800 мянган жилийн өмнөх үетэй холбогддог. Харин Төрт улс байгуулагдсан нь бүр хожим. Бид Хүннү гүрэн байгуулагдсаны 2200-аад жилийг тэмдэглэдэг. Гэхдээ бид Модун шаньюйг Хүннү гүрний үндэслэн байгуулагч гэж буруу яриад байна. Модун Хүннү гүрний хаадын л нэг. Модуны аав Түмэн шаньюй болон өвөө нь ч хаан байсан. Хятадын төрт улсын түүх 7000 бараг 8000 жилийн тэртээгээс эхэлж байгаа. Мөн Хятадын 8000 жилээс эхтэй төр улсын түүхэнд умрын зэрлэг нүүдэлчдийн улстай яаж тэмцсэн тухай гардаг. Умрын нүүдэлчид гэхээр хэн байх вэ. Мэдээж монголчууд. Тэгэхээр тэр үед ч бид нарын төрт улс байсан байж таарна. Тиймээс төрт улсын түүхээ сайн судалбал Хүннү гүрнээр хязгаарлагдахгүй. Хүннү гүрэн ч өөр улсаас салж, бий болсон. Тэр түүхийг тооцох юм бол монгол цэргийн түүх 100, 2000, 5000 жилээр ч тогтохгүй 8000 жилийн тэртээгээс эхэлж байгаа гэж боддог.

МОНГОЛЧУУД ТӨР, ЦЭРГИЙН ХОСОЛМОЛ, ЧАДВАРЛАГ БОДЛОГО АШИГЛАЖ ИРСЭН

-Монгол цэргийн 8000 жилийн түүхийн хугацаанд аль аль он жилүүдэд манай цэрэг арми хүчирхэг байсан бэ. Мөн цэрэг арми хүчирхэгжих гол үндэс нь юу байв?

-Цэрэг арми хүчирхэгжсэн нууц нь төрийн бодлого. Монголчууд түүхэндээ төр, цэргийн хосолмол, чадварлаг бодлогыг ашиглаж ирсэн. Энэ хосолмол бодлогын нэг нь л байхгүй болохоор нөгөөгийнх нь хүч суларчихдаг. Заавал зэрэгцэж байж цэрэг арми хүчирхэг болдог. Жишээлбэл, төр нь хүчтэй байвал цэрэг арми нь хүчирхэг болж ирдэг. Эсрэгээрээ төрийн хүч суларвал цэрэг армидаа тавих анхаарал нь алга болчихно. Цэрэг армийн бодлого нь сул байвал төр нь мянга хүчирхэг байгаад ч гаднын улсад эзлэгддэг. Тиймээс монголчууд төр, цэргийн чадварлаг бодлогыг ашиглаж ирсэн. Бүр Хүннүгээс Чингис хааны үе хүртэл төр цэргийн хосолмол чадварлаг бодлогыг ашиглаж ирсэн байдаг. Гадаадын зарим эрдэмтэн Чингис хааны байгуулсан эзэнт гүрний тэр чигтээ цэргийн эзэнт гүрэн гэж томьёолдог. Энэ ч үнэн. Яагаад гэдгийг одооны жишээн дээр тайлбарлая. Ерөнхий сайд асан, УИХ-ын гишүүн У.Хүрэлсүх Монгол цэргийн нэгдсэн холбоог байгуулахад яагаад ийм холбоо байгуулав гэсэн яриа, хардлага гарсан. Уул санаа нь Монголын уламжлалт төр, цэргийн хосолмол бодлогыг хэрэгжүүлэх гэж байгаа юм. Монгол цэргийн нэгдсэн холбоо байгуулагдаад аймаг, орон нутагт салбараа байгуулаад эхлэхээр хүмүүсийн урам зориг маш ихээр нэмэгдээд, түүхээрээ бахархаж байна.

Монгол цэргийн түүхийн хамгийн оргил үе нь Хүннү гүрэн бөгөөд хамгийн хүчирхэг болж ирсэн. Анхны аравт, түмтийн зохион байгуулалт бий болж, бүр адуугаа зүс зүсээр нь ижилсүүлж сүр хүчээ гайхуулдаг байсан.

Хүннүчүүд Хан гүрэнтэй байлдаж, нийтийн тооллын өмнөх 198 онд хүчирхэг улс гэдгээ хүлээн зөвшөөрүүлсэн. Хан гүрэн улс гэж хүлээн зөвшөөрдөггүй умард зүгийн зэрлэг нүүдэлчид гэдэг байсан. Ийн анх удаа Модунтай хэлэлцээр байгуулж, Цагаан хэрэмээс урагш Хан гүрэн захиръя, Цагаан хэрэмээс хойшихыг дээл малгай, нум сумтай улс Хүннү нар захираг гэж улстөрийн анхны том стратегийн гэрээ байгуулсан. Энэ гэрээгээрээ улс гэж хүлээн зөвшөөрсөн. Умрын зэрлэгүүд биш төрт улс гэж Хан гүрэн хүлээн зөвшөөрсөн үеэс бид төрт улсаа 2200 гаруй жилийн өмнөөс он жилээр нь тоолоод эхэлчихсэн. Тэрнээс өмнө нүүдэлчид хүлээн зөвшөөрүүлэх гэхээр зэр зэвсгийн хүч муутай байсан болохоор чадаагүй. Ингэж Хүннү гүрний үеэс мандан бадарсан ч цагийн эрхээр хуваагдаж Умард, Өмнөд Хүннү болж салсан. Нэг салсан хэсэг нь Европ руу орсоор Атиллагийн Хүн улсыг байгуулж, Европыг эзлээд Ромын эзэнт гүрнийг айлгасан тийм хүчирхэг гүрэн болсон. Хүннүгийн дараа гарч ирсэн Сяньби нар бүр ч хүчирхэг болж ирсэн. Энэ тухай Хятадын сурвалжид Сяньбичуудын морь нь хурдан, зэвсэг нь хурц, ухаан бодол, зохион байгуулалт, тулааны арга техник Хүннү гүрнээс хавь илүү байсан гэдэг. Сяньбичуудын удирдагч Таньшихуай овог, аймгуудыг нэгтгэж хүчирхэг төрт улсыг байгуулсан. Гэвч цагийн эрхээр бутарсан. Тэрнээс хойш монголчууд сулран доройтож явсаар Хамаг Монголын үед Тэмүүжин монголчуудыг нэгтгэж, Монголын эзэнт гүрнийг байгуулснаар 13 дугаар зуун монголчуудын түүхийн зуун болж өнгөрсөн. 13 дугаар зуунд монголчууд дэлхийг эзэлж эхэлснийг Өгөөдэй хаан үргэлжлүүлж Европыг эзлээд, Хубилай хаан Юань гүрний үед Японыг эзлэх дөхсөн. Ингэж явсаар Юань гүрэн мөхсөний дараа монголчуудын уналтын үе ирсэн. Улс нь ч, цэрэг зэвсэг нь ч унасан.

ЭСЭН ТАЙШИЙН ҮЕД 20 МЯНГАН ЦЭРГЭЭР ХЯТАДЫН 500 МЯНГАН ЦЭРГИЙГ ХИАР ЦОХИЖ, ХААНЫГ НЬ ОЛЗОЛЖ АВСАН

-Таны хэлсэн төр, цэргийн хосолмол бодлого алдагдсан уу?

-Тийм. Хаан ширээний төлөө тэмцэж эхэлсэн. Хаан ширээний төлөө 10-20 хүн тэмцэлдэхээр нөгөө том цэрэг армийн хүч хуваагдчихна. Хаан ширээний төлөө тэмцэж байгаа нэг хүн түмэн цэргийг өөрийн мэдэлдээ авдаг нөгөө талд мөн адил. Ингэхээр төр, цэргийн нэгдсэн бодлого алдагдаж, монголчууд ч хоорондоо тулалдсан. Нэгдмэл байж чадаагүй энэ хугацаанд Хятадын Мин улс довтолж ирээд Хархорум хотыг шатааснаар монголчууд улам доройтсон. Эсэн тайшийн үед 20 мянган цэргээр Хятадын 500 мянган цэргийг хиар цохиж, хааныг нь олзолж авсан бардам түүх бий. Ийн дараагаар нь Батмөнх даян хаан монголчуудыг нэгтгэсэн. Энэ Чингис хааны үеийнхтэй эн дүйцэхүйц том үйл явдал гэж хэлж болно. Яагаад гэхээр Халх, Ойрадуудыг бүгдийг нь Батмөнх даян хаан нэг гарт зангидаж чадсан. Гэвч Батмөнх даян хааны дараагаар монголчууд бүр л доройтож Манжийн эрхшээлд орж, “уусаад” 200 жилийн дараа ХХ зуун гарах үед л дарлалаас гарсан. ХХ зууны эхэнд 1911 оны Үндэсний эрх чөлөөний хувьсгалаар бид тусгаар улс болсноо зарласан боловч аль ч гүрэн, улс үндэстэн хүлээн зөвшөөрөөгүй.

-Орчин цагийн Зэвсэгт хүчний түүхийг яагаад 1911 оноос биш түүнээс арван жилийн дараагаас тоолж эхэлсэн бэ?

-Хүмүүс ч гэсэн асуудаг л даа. “Богд хааны цэргүүд нум сумаар байлдаж байсан юм шиг л орчин цагийн Зэвсэгт хүчний түүхэд хамааруулахгүй юм. Тухайн үед их буутай, винтовтой, пулемёттай байсан гэж хэлдэг”.

Хүнээр жишээ авъя хүүхэд эхийн хэвлийд бүрэн тогтоод арван сарын дараа төрнө. Хүүхдийн насыг бичиг баримтад нь бүрэлдэн тогтсон цагаас нь биш эхээс төрсөн өдрөөр нь бүртгэдэг. Үүнтэй адил 1911 он бол Монголд орчин цагийн Зэвсэгт хүчин бүрэлдэж байсан үе. Харин 1921 онд бий болж, Жанжин штаб байгуулагдаж, европ маягийн зохион байгуулалтад орж орчин цагийн Зэвсэгт хүчний өнгө төрхөө олсон.

-Танд Орчин цагийн Зэвсэгт хүчин үүсэн байгуулагдсаны 100 жил, “Монгол цэргийн өдөр”-ийн баярын мэнд хүргэе. Мөн та салбарынхандаа баярын мэндчилгээ дэвшүүлээч?

-Баярлалаа. Зэвсэгт хүчинд болон Төрийн цэргийн байгууллагад ажиллаж буй, ажиллаж байсан мөрдэстэй бүх алба хаагч, энгийн ажилтан, алба хаагч та бүхэндээ Монгол Улсад Орчин цагийн Зэвсэгт хүчин үүсэн байгуулагдсаны 100 жил, “Монгол цэргийн өдөр”-ийн баярын мэнд хүргэе. Бүгдэнд нь ажлын өндөр амжилт хүсье. Гол нь бид зөвхөн баярлаад өнгөрөх бус энэ баярынхаа цаад утга санаа, мөн чанар, ач холбогдлыг ойлгож баяраа тэмдэглэх ёстой. Монгол цэргийн өдөр бол шагнал гардуулаад, ширээ засаж баярлаад өнгөрдөг баяр биш ээ. Бидний өвөг дээдэс энэ улс орныг байгуулахын тулд хэрхэн зүтгэж, тэмцэж, цусаа асгаруулж ирсэн мөн чанар, ач холбогдлыг ойлгож, баярлаж өнгөрөөх бус өмнөх түүхээрээ бахархаж, Зэвсэгт хүчний цаашдын ирээдүйдээ дүгнэлт хийж тэмдэглэн өнгөрөөгөөсэй гэж Зэвсэгт хүчинд байгаа нийт ажилтан алба хаагчид, монголын ард түмнээсээ хүсэж байна. Бүгдэнд нь дахин баярын мэнд хүргэе. Хэдий тэгш ой, баярын өдөр “КОВИД-19” цар тахлын нөхцөл байдалтай үед болж байгаа ч гэсэн Зэвсэгт хүчин, Батлан хамгаалах яам баярын мэндчилгээ, арга хэмжээнүүдийг телевиз, радио, цахим ертөнцөөр дамжуулан хүргэж байгаа. Үзэгч, уншигчдыг баярын нэвтрүүлэг, арга хэмжээ, мэдээ мэдээллүүдийг хэвлэл мэдээллийг хэрэгсэл, цахим ертөнцөөр хүлээн авч таалан соёрхож үзээрэй гэж хүсч байна.

Үргэлжлэл бий...